Γλωσσικά “ολισθήματα”: “Συμβαίνουν” και στους κλασικούς φιλολόγους!
Το Διοικητικό Συμβούλιο Συλλόγου Φοιτητών Φιλολογίας πηγαίνει να συναντήσει διδάσκοντα Τμήματος Φιλολογίας για φοιτητικό θέμα. Ο διδάσκων αυτός είναι κλασικός φιλόλογος και καθηγητής πρώτης βαθμίδας. Με το που τον βρίσκει το Δ.Σ. ένας φοιτητής, από τη ΔΑΠ και απόφοιτος αργότερα από την κλασική κατεύθυνση του Τμήματος, λεει “ήρθαμε σα Δ.Σ. για να ...”. Ακούγοντας το ο καθηγητής τον διακόπτει, τον κοιτάζει με βλέμμα αποδοκιμασίας και προσποιητής απορίας και λεει εμφατικά “Σα Δ.Σ.; Ως Δ.Σ., ως! Δηλαδή δεν είστε το Δ.Σ.;”. Ρίχνει και ένα θριαμβευτικό βλέμμα στα άλλα μέλη του Δ.Σ., που σπεύδουν, ο καθένας με τον τρόπο του, να αναγνωρίσουν το “ολίσθημα”.
Λίγους μήνες αργότερα ο ίδιος αυτός καθηγητής έχει εκλεγεί πια Πρόεδρος του Τμήματος και γίνεται η πρώτη συνεδρίαση του Τμήματος με τη δική του προεδρία. Ο νέος πρόεδρος παίρνει το λόγο για να πει δυο λόγια για την εκλογή του και να κάνει “προγραμματικές δηλώσεις”. Και ξεκινάει: “Θα ήθελα να ευχαριστήσω τους συναδέλφους για την εκλογή μου. Σαν πρόεδρος θα προσπαθήσω να...”. Δεν ξέρω τι είπαν από μέσα τους ή μετά οι συνάδελφοι του κυρίου προέδρου, αλλά εκείνη την ώρα τουλάχιστον κανένας δεν τον διέκοψε.
Και τα δύο περιστατικά είναι απολύτως αληθινά και μεταφέρονται με ακρίβεια. Έχουν συμβεί μερικά χρόνια πριν.
Δύσκολα θα μπορούσαμε να βρούμε ψεγάδι στην επιστημονική κατάρτιση του εν λόγω καθηγητή της κλασικής φιλολογίας για να φορτώσουμε εκεί το δικό του “ολίσθημα”. Μάλιστα, ο κλασικός αυτός φιλόλογος, αν και πολιτικά δεν ανήκει στο συντηρητικό χώρο, φλερτάρει, λιγότερο ή περισσότερο, με γλωσσαμυντορικές θέσεις. Το σημαντικότερο, όμως, είναι άλλο. Όπως δείχνει το πρώτο περιστατικό, ξέρει τον κανόνα και έχει συνείδηση του τι είναι “σωστό”. Είναι, μάλιστα, σε εγρήγορση για να διορθώσει ανά πάσα στιγμή το συνομιλητή του. Κι όμως, κι όμως, το γλωσσικό σύστημα είναι δυνατότερο, είναι σκληρό μαζί του και ο κλασικός μας φιλόλογος, και κλασικός και φιλόλογος με τη μεγαλύτερη βούλα που υπάρχει, αυτή του καθηγητή πανεπιστημίου, “υποπίπτει σε γλωσσικό ολίσθημα”. Ε, τι να πούμε τώρα για τον “απλό” φοιτητή κλασικής φιλολογίας, όταν κοτζαμάν καθηγητής την πατάει; Ας παρηγορηθεί με τη σκέψη ότι ούτε η γνώση της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και της “ουσίας” της, της γραμματικής και του συντακτικού, αλλά ούτε, τελικά, και γενικά το μορφωτικό επίπεδο κάποιου σώζουν από τα γλωσσικά “λάθη” -αν και σου δίνουν έναν αέρα να διορθώνεις όλους τους άλλους, κατά προτίμηση κουνώντας με δασκαλίστικο τρόπο το δάχτυλο.
Μια άλλη διάσταση είναι η σχέση εξουσίας που δημιουργεί και επιβεβαιώνει το να διορθώνεις γλωσσικά λάθη, τα γλωσσικά λάθη του άλλου, εννοείται. Το να πάει να συναντήσει φοιτητής έναν καθηγητή και, με το καλημέρα σας μάλιστα, αυτός να τον διορθώνει, τι άλλο είναι από δήλωση και επιβεβαίωση του “ποιος είναι εδώ το αφεντικό”, τι άλλο είναι από υπογράμμιση και ανάδειξη της ανισότιμης σχέσης, που έτσι κι αλλιώς υπάρχει; Με τη διόρθωση αυτή ο φοιτητής, και μέσω του ένα όλοι οι φοιτητές του Δ.Σ., “μπαίνει στη θέση του”, του “θυμίζουν ποια είναι η θέση του”. Και, αφού σου το έχει θυμίσει, ο κλασικός μας φιλόλογος σου πετάει και ένα “τι θέλατε λοιπόν;”. Τον πρόεδρο, βέβαια, τον καθηγητή, κανείς δεν τον διορθώνει, τουλάχιστον δημόσια, εκεί δηλαδή που η διόρθωση θα αμφισβητούσε το κύρος του και θα υπονόμευε την εξουσία του. Γιατί το να διορθώνεις είναι εξουσία και δείχνει εξουσία.
Αυτό είναι το κακό, πάντως, με τα γλωσσικά “λάθη”. Μπορεί “σαν κλασικός φιλόλογος” και “σαν πανεπιστημιακός” να ξέρεις και να προσέχεις και να διορθώνεις τους υπόλοιπους, μπορεί να αποκτάς και να δείχνεις εξουσία διορθώνοντάς τα, τελικά όμως σου “συμβαίνουν” και σένα.
Μιχάλης Καλαμαράς
Διαβάστε επισης από τις ανορθογραφίες:
* Η γλωσσική ιδεολογία του 'σωστού' και του 'λάθους'.
Διαβάστε ακόμα τις επιφυλλίδες του Γιάννη Χάρη:
* Στην επικράτεια του «ως», Τα Νέα, 15 Σεπτεμβρίου 2001.
* Ως - Σαν =1-0;', Τα Νέα, 29 Σεπτεμβρίου 2001.
* Το «ως» σαν οδοστρωτήρας, Τα Νέα, 13 Οκτωβρίου 2001.
16 σχόλια:
Λέτε: "... τελικά όμως σου “συμβαίνουν” και σένα...".
Ελπίζω πως δεν εννοείτε πως μια και "σου συμβαίνουν και σένα", ας υπάρξει ανοχή, δεν πειράζει πώς μιλάμε, είμαστε άοπλοι απέναντι στο σκληρο σύστημα.
Ας προσπαθούμε όσο μπορούμε, για να μην συμβάλλουμε στην αύξηση της συχνότητας της "ενεργούς πολιτικής ζωής",ή των αθλητών του "τριπλούν"..
Τα δύο περιστατικά αποδεικνύουν ότι τα "λάθη" δεν έχουν σχέση είτε με τη μόρφωση γενικά είτε ειδικότερα με το πόσα αρχαία ξέρεις (καθώς πολλοί υποστηρίζουν, και η κυβέρνηση, ότι μαθαίνοντας αρχαία ελληνικά μιλάς και γράφεις "καλύτερα" και "σωστότερα" νέα ελληνικά).
Η σημασία και οι χρήσεις του "σαν" έχουν μεταβληθεί, δηλώνουν πια και "ιδιότητα". Χρειάζεται να απενοχοποιήσουμε τη χρήση του, μιας και όλοι πια (και) έτσι το χρησιμοποιούμε. Δες και το σχετικό λήμμα στο Λεξικό του Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη (σημασία Ι3).
Σύμφωνα με το ίδιο λεξικό, έχουμε ενεργός -ός / -ή -ό, αλλά και το τριπλούν είναι άκλιτο. Οπότε πού είναι το πρόβλημα; Πέρα από το λεξικό, είναι πράγματα που έτσι τα χρησιμοποιούμε. Εμένα θα μου φαινόταν πολύ περίεργο να έλεγε κάποιος "οι αθλητές του τριπλού". Εσένα αυτό σου ακούγεται καλά;
Καθόλου περίεργο δεν μου φαίνεται να έλεγε κάποιος "οι αθλητές του τριπλού άλματος". Ενώ τα χαρτιά σας "εις τριπλούν", "των χαρτιών σας εις τριπλούν", μια χαρά είναι επίσης.
Η ενεργός, της ενεργού (μόνο το 'εναργούς' υπάρχει που του μοιάζει), το εις τριπλούν ως επίρρημα δεν κλίνεται, το τριπλούν ως επίθετο όμως κλίνεται, οι στήλες του Ο.Διός δεν έγιναν ακόμη στύλοι κλπ. κλπ.
Κατά τα άλλα, είναι εξ ίσου δύσκολο να μην τινάζεται κάποιος όταν ακούει ελληνικούρες, και είναι αλήθεια ότι οι συνήθειες δεν έχουν καθολική ισχύ(εξαρτώμενες για παράδειγμα, εκτός από το τι ελληνικά έμαθε κάποιος, από το πότε τα έμαθε και πόσο του παίρνει να τα ξεμάθει).
Ευχαριστώ για τη φιλοξενία ζητώ συγνώμη που επανέρχομαι
οι στήλες του Ο.Διός δεν έγιναν ακόμη στύλοι
Τι υπαινίσσεστε; Ποιο είναι το "σωστό";
Επιτέλους, οι ανορθόγραφοι ξαναχτύπησαν, κι ό,τι ετοιμαζόμουν για κόκκινη κάρτα, ειδικά σ’ εσένα, Μιχάλη :-)
Πάντως, κι ενώ συμφωνώ απολύτως ως προς την ουσία τού πολύ ωραίου αυτού κειμένου, για την εξουσιαστική δηλαδή διόρθωση, θα ήθελα να κάνω το δικηγόρο του διαβόλου ως προς την αφορμή του, το «σαν» του φοιτητή απ’ τη μια και του καθηγητή από την άλλη, ίσα ίσα για να επισημάνω άλλη μια φορά τον χαοτικό χαρακτήρα του θέματος (καθώς μάλιστα είδα τώρα, καθυστερημένα, και ορισμένα σχόλια για τη διάκριση ως/σαν κάτω από το επίσης υπέροχο κείμενο του Θοδωρή για τη γλωσσική ιδεολογία σωστού/λάθους):
«καλώς» λοιπόν διόρθωσε ο καθηγητής τον φοιτητή για το «σαν» του, αφού η συγκεκριμένη χρήση απέδιδε ιδιότητα, άρα, σύμφωνα με τους «τρέχοντες» κανόνες, ήθελε «ως».
«καλώς» όμως χρησιμοποίησε το «σαν» και ο καθηγητής, αφού στη δική του χρήση απέδιδε την αιτία: «επειδή είμαι πρόεδρος / εγώ που είμαι πρόεδρος», άρα «σαν» –όπως «σαν γιατρός σας συμβουλεύω», «σαν μάνα/πατέρας σου σού λέω» κτλ.
κάποτε δηλαδή, όχι και πολύ παλιά δα, σύμφωνα με τους «πεποιημένους» από μιαν άποψη κανόνες, ήταν, μάλλον έμοιαζαν, αρκετά «τακτοποιημένα» τα πράγματα: «ως» η ιδιότητα, «σαν» η παρομοίωση + η αιτία! Έμοιαζαν, όμως, όπως είπα, δεν ήταν! Κι έτσι φτάσαμε στη σημερινή πλήρη σύγχυση, όπου η νόμιμη αρχικά σύγχυση μεταξύ ιδιότητας και αιτίας συν η γενικότερη ωσειλαγνεία (στο πλαίσιο των εξαρχαϊστικών τάσεων, το βιολί μου εγώ!), με την ταφόπλακα από πάνω των απολύτως πια χαοτικών «κανόνων» του Μπαμπινιώτη (είπα, το βιολί μου εγώ!), που αποτυπώνουν, υποτίθεται, τη χρήση, παραμένοντας ωστόσο ίδιοι, απαράλλαχτοι, τις τελευταίες δεκαετίες, παρ’ όσες καίριες αλλαγές σημειώθηκαν ακριβώς κατά τη χρήση!
Ωστόσο, απλή παρατήρηση της πορείας τού «ως» προς το «σαν», ή οπωσδήποτε σήμερα της χρήσης του «ως» και του (σχεδόν εξαφανισμένου) «σαν», μας δείχνει ότι, παρ’ όλες τις δαιδαλώδεις προσπάθειες κωδικοποίησης, ουσιαστική διαφορά μεταξύ τους δεν υπάρχει· υπάρχουν απλώς [!] τάσεις λογιοσύνης, εξαρχαϊσμού, εξουσιαστικής διόρθωσης απ’ τη μια, τρόμου μπροστά στην εξουσία αυτή, άρα σπασμωδική διόρθωση και υπερδιόρθωση από την άλλη!
Φλυάρησα, αλλά το ως/σαν είναι από τα «ευαίσθητα» σημεία μου, καθώς αποτελεί μία από τις ελάχιστες περιπτώσεις όπου οι λυσσαλέες ρυθμιστικές προσπάθειες καρποφόρησαν. Και έχει σημασία αυτό, γιατί αντίθετα από άλλες λογιότροπες χειρονομίες, που δεν έχουν πάντοτε ουσιαστικό αντίκρισμα, κάποτε είναι απλώς φαιδρές και ενδεχομένως παροδικές («Σαπφούς» κττ.), η περίπτωση του «ως», όπως έγραφα παλιά, «διαπλέκεται αμεσότερα με θέματα σύνταξης, άρα αγγίζει ουσιαστικότερα το γλωσσικό σύστημα» (βλ. και εδώ, όπου πρόσφατα αναδημοσίευσα τις αντίστοιχα χαοτικές επιφυλλίδες μου για το ως/σαν, 1, 2 και 3).
Χαίρεσθε, όμως, ανορθόγραφοι, κι ας μη σκύβετε ακόμα να πιάσετε το μπαλάκι των 5 αυτοβιογραφικών που σας είχα πετάξει, αν και μάλλον ξεχάστηκε το παιχνίδι: τη γλιτώσατε :-)
Είναι η γνωστή αυθεντία εν πρώτοις, ο τσμπουκάς του αφεντικού και του εξεταστή από την άλλη.
Προσωπικά πάντως δεν αποδέχομαι τη λογική των γλωσσικών λαθών. Επειδή η γλώσσα δεν είναι μία, δεν έχει σωστό και λάθος σε γραμμική απεικόνιση (αλλά είναι σπειρωειδής, εν κινήσει και εν εξελίξει -όπως η κοινωνία και η Ιστορία). Τα λάθη είναι λογικές παραφθορές εν τη ρήμη του λόγου και εξαιτίας επιβεβλημένης ταχύτητας γραφής κι έκφρασης προφορικής.
@ valentin
«το τριπλούν είναι άκλιτο.» Εγώ προσωπικά δεν το έχω ακούσει ποτέ. Αυτοί που έγραψαν το λεξικό αυτό πού το άκουσαν;
Φοβούμαι ότι η γενική «του τριπλού» ακούγεται πολύ «λαϊκή». Εκεί μας έφτασε η «καθαρεύουσα της δημοτικής»...
@ enfant de la haute mer
«οι στύλοι» είναι το σωστό! Το «εις τριπλούν» είναι εμπρόθετος προσδιορισμός όχι επίρρημα...
Δεν ξέρω αν ερμηνεύω σωστά το σχολιό σου, αλλά φαίνεται πως ο μόνος τρόπος για μην κατηγορηθεί κανείς, ακόμα και όταν λέει το αυτονόητο, ως υποστηρικτής της "καθαρεύουσας της δημοτικής" είναι να βάλει μπόλικη καθαρεύουσα στη δημοτική (ή ό,τι τέλος πάντως ο καθένας θεωρεί πως είναι καθαρεύουσα).
@ Γιάννης Χάρης
Με αυτά που αναφέρθηκαν τονίζεται και πάλι -και δεν πρέπει να σταματήσουμε να το λέμε- ότι τα γλωσσικά "λάθη" ποτέ δεν ήταν "να λέει ο καθένας ό,τι θέλει", υπάρχει μια καθόλου τυχαία συστηματικότητα και μια εξήγηση μέσα από το ίδιο το γλωσσικό σύστημα.
Ανέβασα τις επιδυλλίδες στο ποστ, για να φαίνονται καλύτερα.
[Το υποψιαζόμουν ότι ήμασταν κοντά να τη δούμε την καρτούλα μας... :)]
Valentin, δεν με κατάλαβες. Ασε με να εξηγήσω, αφού παραθέσω πρώτα το λήμμα από την σύνδεση που μας έδωσες.
«τριπλούν το [triplún] O (άκλ.):
α. για κάτι που γίνεται τρεις φορές ή που είναι τριπλό και ως επίθ. :
Άλμα τριπλούν / το τριπλούν.
Αντίγραφο εις τριπλούν.
β. το κοινό εμβόλιο εναντίον της διφθερίτιδας, του τετάνου και του κοκίτη.
[λόγ. < αρχ. τριπλοῦν, ουσιαστικοπ. ουδ. του επιθ. τριπλοῦς (δες στο τριπλός)]»
Λοιπόν, νά ᾽λεγε το «τριπλούν» είναι άκλιτο όταν σημαίνει το συγκεκριμένο άθλημα, τότε πάει κι έρχεται (π.χ. ο νικητής του τριπλούν),
ΑΛΛΑ αυτός μου λέει ότι είναι γενικώς άκλιτο, δηλαδή «η ένεση του τριπλούν», εννοώντας το εμβόλιο! Και ακόμη και όταν είναι επιθετικός προσδιορισμός, δηλαδή «του τριπλούν εμβολίου»!
Αυτά καταλαβαίνω εγώ από το Λεξικό, αν κάνω λάθος διορθώστε με.
Περί καθαρεύουσας της δημοτικής. Εννοώ ότι άμα πεις «η νικήτρια του τριπλού» δεν είσαι in, ακούγεσαιν λίγο «επαρχία». Δεν θα γραφτεί το κείμενό σου στην Καθημερινή, πώς το λένε!
Α, κι ένα τελευταίο λάθος, φρέσκο φρέσκο από το έγκυρο in.gr
(24/05/07 17:46)
Δικαίωση από το ΕΔΑΔ για πολίτη που κακομεταχειρίστηκε από την ελληνική αστυνομία
Κάνοντας λίγο σχετικό γκούκλινγκ, φαίνεται ότι η φράση "του τριπλού εμβολίου" υπάρχει, αλλά ως γενική της φράσης "το τριπλό εμβόλιο" (πα, πα, πα, και εδώ ξαναχτύπησαμ οι μαλλιαρομάλλιαροι δημοτικιστές και έφαγαν όχι μόνο το "ν", αλλά και ολόκληρη την αρχαιοπρεπή κατάληξη)!
Το θέμα είναι: λες πράγματι «η νικήτρια του τριπλού» και σε εμποδίζει η δημοτική ή δεν το λες και θα ήθελες να το λες, δεν το κλίνεις, αλλά θα ήθελες να το κλίνεις αφού στα αρχαία/ στην καθαρεύουσα κλινόταν; Γιατί, νομίζω, κανείς δεν το κλίνει -παρά μόνο αν προσπαθήσει και πιέσει τον ευατό του ότι αυτό είναι το σωστό- και άρα καλά τα λέει το λεξικό και σωστά περιγράφει αυτό που συμβαίνει.
«καλά τα λέει το λεξικό»
δηλαδή τί ακριβώς, ότι το «τριπλούν» είναι γενικώς άκλιτο; (του τριπλούν εμβολίου)!
Δεν μου απαντάς.
Τώρα, αν θες να λές το τριπλό, του τριπλού, κανένα πρόβλημα. Αυτό μάλιστα εννοώ, ότι η «καθαρεύουσα της δημοτικής» δεν τους επιτρέπει να πούν το τριπλό άλμα, του τριπλού, αλλά προτιμούν να λένε «του τριπλούν».
Γιατί δεν απάντησα; Αν επιλέξεις να πεις το τριπλό, τότε γενική του τριπλού. Αλλά το λέει κανείς; Εγώ δεν έχω ακούσει σε τόσες μεταδόσεις στίβου ή σε συζητήσεις να λέει κανείς "το τριπλό" ή "το τριπλό άλμα". Το θέμα δεν είναι ότι εδώ έχουμε μια προτίμηση του λεξικού. Κωδικοποιεί απλά αυτό που συμβαίνει. Και, τέλος πάντων, εγώ δεν έχω βρει κανένα στοιχείο που να λεει ότι κλίνεται (προσοχή, το τριπλούν, όχι το τριπλό). Εσύ λες μόνο "γιατί να μην το λέμε αλλιώς;". Αν θέλεις, λέγε το, αλλά -γιατί από εκεί ξενινήσαμε- θεωρώ αδικαιολόγητο να διορθώνουμε όσους δεν το κλίνουν.
φοιτητής φιλολογίας said...
ΑΛΛΑ αυτός μου λέει ότι είναι γενικώς άκλιτο, δηλαδή «η ένεση του τριπλούν», εννοώντας το εμβόλιο! Και ακόμη και όταν είναι επιθετικός προσδιορισμός, δηλαδή «του τριπλούν εμβολίου»!
Αυτά καταλαβαίνω εγώ από το Λεξικό, αν κάνω λάθος διορθώστε με.
[...]
«καλά τα λέει το λεξικό»
δηλαδή τί ακριβώς, ότι το «τριπλούν» είναι γενικώς άκλιτο; (του τριπλούν εμβολίου)!
Αγαπητέ φοιτητή φιλολογίας, το συγκεκριμένο λεξικό στο λήμμα τριπλούν δεν δηλώνει ούτε άμεσα ούτε έμμεσα το «του τριπλούν εμβολίου». Δεν μπαίνω στην ουσία του θέματος, γιατί δεν γνωρίζω καν πώς λέγεται το εμβόλιο αυτό· επισημαίνω απλώς τι γράφει το λεξικό. Η λέξη-λήμμα χαρακτηρίζεται ουσιαστικό. Ως επίθετο, σύμφωνα πάντα με το λεξικό, χρησιμοποιείται μόνο στην πρώτη (υπο)σημασία. Επαναλαμβάνω, δεν μιλάω επί της ουσίας· απλώς «περιγράφω» το λήμμα που έχω μπροστά μου.
Σχετικά με το "τριπλούν" έχω την εντύπωση ότι ως παγιωμένη λέξη και ενταγμένη στην αντίστοιχη αθλητική ορολογία και με συγκεκριμένο αντικείμενο αναφοράς είναι δύσκολο να πάψει να χρησιμοποιείται, όσο κι αν "λογιοφέρνει"...
Προσωπικά δεν μου έχει τύχει ποτέ να ακούσω "το τριπλό άλμα" (αντί του "άλμα εις τριπλούν" ή "άλμα τριπλούν"), αλλά το γλωσσικό μου αισθητήριο μάλλον θα αντιδρούσε και θα ζητούσε διευκρίνιση.
ε, χμ, μπήκα για να δω τι παίζει...
χμ, γλωσσολόγοι εδώ...
εγώ όχι.
έτσι, διαβάζοντας το παραπάνω αρθράκι, τα πήρα στο κρανίο γιατί αμέσως σκέφτηκα με τη διόρθωση του καθηγητή 'πατερναλισμός', 'ιερά εξέταση' και τέλος: λύπη. λύπη για τους λάθος χειρισμούς σε ανθρώπινο επίπεδο.
βλέποντας όμως τα σχόλια, κατάλαβα πόσο όντως δεν είμαι γλωσσολόγος.
ωστόσο φέρω από τον όρο φιλολογία το συναισθηματικό κομμάτι, καθότι φιλιόω, φιλώ, φίλομαι, αν υπάρχει, το λόγο, όποιας γλώσσας.
γλώσσα ποτάμι.
μαζί με τα πετράδια, τα διαμάντια, τα κοτρώνια, μαζί η αλλοίωση, ή αλλιώς, η εξέλιξη...
ένα το θέμα της γλώσσας.
κι άλλο το θέμα της ανθρώπινης επαφής.
όντως που και που η γλώσσα γδέρνει, -αυτό καλό είναι, γιατί γυμνώνει και φωσφορίζει-, κι άλλοτε δέρνει, καθότι γίνεται όπλο επιβολής σε άνομα μονοπάτια.
αυτά ως ειλικρινή σχόλια μιας στιμμένης!
πολύ ενδιαφέρον μπλογκ!
Δημοσίευση σχολίου