Τετάρτη, Αυγούστου 20, 2008

Γλωσσολογία και πολιτική ΙΙ: Η μακεδονική

Το σύντομο σημείωμα που ακολουθεί δεν εξαντλεί το θέμα της μακεδονικής γλώσσας, ούτε ασχολείται εξονυχιστικά με την γλωσσολογική ουσία του πράγματος. Αυτό που μας ενδιαφέρει να αναδείξουμε είναι το παράλογο του κυρίαρχου ελληνικού λόγου (τόσο στα ΜΜΕ όσο και στην επίσημη ελληνική θέση) σε σχέση με την μακεδονική γλώσσα της (Πρώην Γιουγκοσλαβικής) Δημοκρατίας της Μακεδονίας.

Γλωσσολογία και πολιτική ΙΙ: Η μακεδονική

Τον τελευταίο καιρό, φαίνεται να έρχεται στο προσκήνιο από την πλευρά της Δημοκρατίας της Μακεδονίας το ζήτημα της μακεδονικής γλώσσας, σε συνδυασμό με το ζήτημα μακεδονικής μειονότητας στην Ελλάδα. Εμείς δεν θα ασχοληθούμε συνολικά με το ζήτημα αυτό (θα επανέλθουμε πιο αναλυτικά), αλλά με την αντίδραση από την ελληνική πλευρά σε σχέση με το θέμα της γλώσσας.

Καταρχήν, είναι εντυπωσιακή η ευκολία με την οποία το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού τύπου (και των ΜΜΕ γενικότερα) έχει ενσωματώσει τον κυρίαρχο λόγο του ελληνικού κράτους περί «δήθεν μακεδονικής» και «προκλητικής απαίτησης των Σκοπιανών». Αν εξετάσουμε λίγο τα επιχειρήματα που προβάλλονται από όλους τους υποστηρικτές αυτής της θέσης, θα δούμε ότι είναι τελείως ανεδαφικά. Συγκεκριμένα:

α) Σε πρώτο επίπεδο, υπάρχει η γνωστή επωδός ότι δεν μπορούν να αναφέρονται οι γείτονες σε καμία γλώσσα με το όνομα «μακεδονική», γιατί αυτός ο όρος αναφέρεται είτε στην αρχαία μακεδονική (που κατά τη γνώμη τους ταυτίζεται με αρχαία ελληνική διάλεκτο, αλλά βλ. παλιότερο άρθρο μας «Η "Μακεδονική": γλωσσολογία και πολιτική» γι’αυτό το θέμα) είτε σε κάποια μακεδονική διάλεκτο στην Ελλάδα ή, τέλος πάντων, όπως το όνομα «Μακεδονία» είναι ελληνικό έτσι και ο όρος «μακεδονική» πρέπει να αναφέρεται στην Ελλάδα. Όμως, όπως και στην περίπτωση του ονόματος, έτσι και στην περίπτωση της γλώσσας κάτι τέτοιο είναι μάλλον αστείο. Από τη μια, αυτό το όνομα χρησιμοποιούν οι ομιλητές για να προσδιορίσουν τη γλώσσα τους, όνομα που προϋπήρχε και της δημιουργίας του κράτους. Πέρα από αυτό όμως, ένα κράτος που έχει αναγνωριστεί σχεδόν από όλους με το όνομα «Μακεδονία» είναι φυσικό να ονομάζει τη γλώσσα του «μακεδονική», γιατί, όπως είναι προφανές, η γλώσσα μπορεί να αποτελέσει ένα πολύ ισχυρό εργαλείο δημιουργίας ταυτότητας. Θα ήταν πραγματικά αξιοπερίεργο η επίσημη γλώσσα ενός κράτους να έχει όνομα που να μην παραπέμπει στο κράτος αυτό (υπάρχουν φυσικά παραδείγματα, αλλά έχουν να κάνουν με διαφορετικούς τρόπους δημιουργίας των κρατών, όπως λ.χ. στην Αφρική). Άλλωστε, είναι γνωστό ότι μετά την διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, τα ανεξάρτητα πια κράτη (π.χ. η Κροατία ή η Σερβία) έχουν επιδοθεί σε μία προσπάθεια διαχωρισμού της γλώσσας τους από αυτήν των γειτονικών κρατών. Ένα ακόμα παράδειγμα αποτελεί η πρώην Τσεχοσλοβακία, όπου τώρα έχουμε δύο γλώσσες, την τσέχικη και την σλοβάκικη, μολονότι φαίνεται να υπάρχει αρκετή επικάλυψη και πιθανότητα αλληλοκατανόησης μεταξύ των ομιλητών των δύο γλωσσών. Όμως, και στην Ελλάδα τι έγινε; Ο όρος «ελληνικά» καθιερώνεται μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους, για να συνδέσει το νεοσύστατο κράτος με την αρχαιότητα, κάτι που δεν πετύχαινε βέβαια ο κοινός όρος «ρωμαίικα». Συμπερασματικά, η Δημοκρατία της Μακεδονίας δεν κάνει τίποτα αξιοπερίεργο χρησιμοποιώντας το όνομα «μακεδονική» για τη γλώσσα των κατοίκων της χώρας. Είναι χαρακτηριστικό ότι στη διεθνή βιβλιογραφία έχει καθιερωθεί ο όρος «Macedonian» για την γλώσσα της γειτονικής χώρας, αλλά βέβαια στην Ελλάδα υπάρχει ένα είδος δηλωμένης ή και σιωπηλής λογοκρισίας: αναφέρουμε απλά ότι στην ελληνική έκδοση του βιβλίου «Οι Γλώσσες των Κόσμου» (Εκδ. Σαββάλας), ενός πραγματικά πολύ ωραίου εκλαϊκευτικού βιβλίου για τις διάφορες γλώσσες του κόσμου, υπάρχει αναφορά στην «Σλαβική των Σκοπίων», ενώ φυσικά η πρωτότυπη, αγγλική έκδοση έχει τον όρο «Macedonian». Αναρωτιέται κανείς γιατί η «διόρθωση» αυτή γίνεται σιωπηρά...

β) Όμως, πέρα από το καθαρά τυπολογικό κομμάτι, υπάρχει και ένα άλλο ζήτημα που τίθεται από ελληνικής πλευράς: η «γλώσσα των Σκοπίων» δεν μπορεί να λέγεται μακεδονική, γιατί βασικά είναι μία βουλγαρική διάλεκτος, και ονομάστηκε μακεδονική τεχνητά για να αποφεύγονται οι συσχετισμοί με την Βουλγαρία και τη βουλγαρική γλώσσα. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό αυτό που γράφει ο Μπαμπινιώτης σε πρόσφατο άρθρο στο «Βήμα» (03.08.2008), ότι δηλαδή έχει «εκσερβιστεί» τεχνητά. Φυσικά, στην Ελλάδα γνωρίζουμε από τέτοιες τεχνικές, μια και η ελληνική «εξελληνίζεται» συνεχώς τους τελευταίους 2 αιώνες, σε μία συνεχή προσπάθεια να σβηστούν ανεπιθύμητα σημάδια (από την τουρκική, κυρίως, αλλά και από άλλες γλώσσες, όπως η ιταλική ή η γαλλική)! Από την άλλη, δε διακρίνουμε βέβαια την ίδια ετοιμότητα να ονομαστούν και τα πομάκικα βουλγαρικά, παρόλο που είναι πράγματι μια βουλγαρική διάλεκτος. Όμως ακόμα και αν δεχτούμε το σενάριο της στενής συνάφειας της μακεδονικής την βουλγαρική, αυτό σε καμία περίπτωση δεν μας λέει ότι θα έπρεπε να χρησιμοποιηθεί ο όρος «βουλγαρική» για την ονομασία της γλώσσας της Δημοκρατίας της Μακεδονίας. Και η ολλανδική έχει στενή συνάφεια με την γερμανική, αλλά η Ολλανδία δεν έχει επίσημη γλώσσα κάποια «γερμανική», όπως βέβαια ούτε η Δανία και οι υπόλοιπες σκανδιναβικές χώρες. Πολύ απλά, «γλώσσα είναι μία διάλεκτος με στρατό και ναυτικό». Από την στιγμή που μία διάλεκτος έγινε το κύριο όργανο ομιλίας σε μία κρατική οντότητα, ουσιαστικά αποκτάει αμέσως και την προσωνυμία της γλώσσας, της οποίας το όνομα δεν μπορεί να καθοριστεί από την απώτερη καταγωγή της διαλέκτου.

Φυσικά, το όλο θέμα είναι άλλο: πέρα από αυτά τα επιχειρήματα, που δεν στέκουν από καμία πλευρά, το ζήτημα είναι φυσικά οι σλαβόφωνοι στην ελλάδα και το θέμα περί μακεδονικής μειονότητας. Εκεί είναι το πρόβλημα για την ελληνική πλευρά, η οποία έχει καλύψει αυτό το θέμα με ένα πέπλο λογοκρισίας και σιωπής εδώ και χρόνια, γνωρίζοντας ότι δεν την ευνοεί η συζήτηση για τους σλαβόφωνους στην ελληνική επικράτεια, οι οποίοι έχουν δεχτεί διωγμούς και με αφορμή τη γλώσσα τους (οι οποίοι, προσοχή!, μιλούν «ντόπια» ή το πολύ «σλάβικα» γενικώς και αορίστως, σε καμία περίπτωση βουλγαρικά, εκσερβισμένα ή μη). Πάντως, τους ίδιους πληθυσμούς που τώρα προσπαθεί είτε να κρύψει είτε να μειώσει αριθμητικά, στις αρχές του 20ου αιώνα είχε προσπαθήσει να τους προσεταιριστεί και γλωσσικά, θεωρώντας ότι η σλαβική «διάλεκτος» που μιλούσαν έχει περισσότερη συνάφεια με την ελληνική παρά με την βουλγαρική! Και φυσικά, δεν χρειάζεται παρά να δει κανείς επίσημα ελληνικά έγγραφα για να διαπιστώσει ότι στο μεσοπόλεμο μιλούσαμε κανονικά στην Ελλάδα για μακεδονική γλώσσα: είναι χαρακτηριστικό ότι ο Τριανταφυλλίδης αναρωτιέται τι θα γίνει με την διδασκαλία της ελληνικής στους σλαβόφωνους, που δεν πάει καλά, έχουμε φυσικά την έκδοση του «Αμπεσενταρ», του αλφαβητάριου για τους σλαβόφωνους, ενώ, για να θυμηθούμε και κάτι από την λογοτεχνία, ο Μυριβήλης στη «Ζωή εν τάφω», που τόσο πολύ διδάσκεται στα ελληνικά σχολεία, μιλάει καθαρά για πληθυσμούς που αισθάνονται Μακεδόνες. Άλλωστε, είναι γνωστή η τρομοκρατία που ασκήθηκε σε αυτούς τους πληθυσμούς μετά τον εμφύλιο (βλ. και το πολύ αξιόλογο βιβλίο: «Η απαγορευμένη γλώσσα» του Τάσου Κωστόπουλου).

Στην αντιπαράθεση με τη Δημοκρατία της Μακεδονίας, που και αυτή βέβαια κάθε άλλο παρά στερείται εθνικιστικής ρητορείας, η ελληνική πλευρά απαντάει με τη γνωστή τακτική της αποσιώπησης της αλήθειας, της παραπληροφόρησης, της εθνικιστικής υστερίας. Η μακεδονική είναι φυσικά η γλώσσα της Δημοκρατίας της Μακεδονίας, κάτι που δεν αποτελεί ούτε κορύφωση των «προκλήσεων», ούτε επιθετική ενέργεια: είναι απλά ένα ακόμα κομμάτι στη συνεχιζόμενη προσπάθεια της χώρας να αποτελέσει εθνικό κράτος. Όσο για τον εθνικισμό της Δημοκρατίας της Μακεδονίας, αξίζει ίσως μία επισήμανση: ναι μεν υποδέχτηκαν ως απόγονους του Αλέξανδρου την πακιστανική φυλή των Χούσνα, αλλά ποιος «ανακάλυψε» πρώτος τους απόγονους του Αλέξανδρου στο Αφγανιστάν, τους Καλάς; Πάντως όχι οι Μακεδόνες εθνικιστές.

«ανορθογραφίες»

Διαβάστε περισσότερα...

Share/Save/Bookmark