Τρίτη, Φεβρουαρίου 07, 2006

Σπ. Μοσχονάς: Κριτική της 'μελέτης' που συσχετίζει δυσλεξία κ πολυτονικό

Υπεράσπιση του πολυτονικού

Λογικά σφάλματα μιας «επιστημονικής έρευνας» και η «θεραπεία» διά των αρχαίων

Του Σπυρου A. Μοσχονά*

I. K. Τσέγκος, Θ. Ν. Παπαδάκης και Δ. Βεκιάρη: «Η εκδίκηση των τόνων: Η επίδραση των ''Αρχαίων Ελληνικών'' και του ''Μονοτονικού'' στην ψυχοεκπαιδευτική εξέλιξη του παιδιού - Συγκριτική μελέτη». Εναλλακτικές Εκδόσεις, Aθήνα 2005, σελ. 15

Τέλη Μαΐου - αρχές Ιουνίου του 2004 παρουσιάστηκαν στον Τύπο, με τις γνωστές υπερβολές και κινδυνολογίες, τα πορίσματα μιας «έρευνας» που αποδείκνυε, υποτίθεται, ότι μαθητές των τριών πρώτων τάξεων του δημοτικού σχολείου που μαθαίνουν το πολυτονικό σύστημα ορθογραφίας έχουν καλύτερες σχολικές επιδόσεις από τους μαθητές που μαθαίνουν ανάγνωση και γραφή με το καθιερωμένο από το 1982 μονοτονικό σύστημα. Οι τελευταίοι αυτοί (όλοι δηλαδή οι μαθητές των δημόσιων δημοτικών σχολείων) παρουσιάζουν, σύμφωνα με την «έρευνα», δυσλεξίες κ.ά. αντιληπτικές και μαθησιακές δυσκολίες. Στους φόβους των μονίμως «ανησυχούντων» για τη γλώσσα μπορούσαν τώρα να προστεθούν οι φοβίες όλων των γονέων της χώρας.

Παραλήρημα

Αυτής της «έρευνας» τα πορίσματα ανακοινώνονται στον τόμο με τον εύγλωττο τίτλο «Η εκδίκηση των τόνων». Για το είδος και το ύφος της «έρευνας» προϊδεάζει η εκτενής «Εισαγωγή (υπό μορφήν συνεντεύξεως)» του ψυχιάτρου Ιωάννη Κ. Τσέγκου, διευθυντή του Εκπαιδευτικού-Ερευνητικού Τομέως του Ανοικτού Ψυχοθεραπευτικού Κέντρου, το οποίο πραγματοποίησε την «έρευνα». Πρόκειται για ανιστόρητη παρουσίαση όχι μόνο της ορθογραφικής μεταρρύθμισης, αλλά γενικότερα του γλωσσικού ζητήματος, ένα παραλήρημα που προέρχεται όχι από επιστήμονα, αλλά από έναν φανατικό που δεν κρύβει τις ιδεοληψίες του.Η ξενοφοβία και η περιφρόνηση των υποστηρικτών του μονοτονικού είναι τα σημάδια της επιστημοσύνης του I. K. Τσέγκου. Για το «κουτσούρεμα» της γλώσσας φταίνε όλοι: φταίνε οι προτεστάντες, ο Κίσιγκερ και οι Αμερικανοί, ήδη από τον 1821: «Μην ξεχνάμε ότι οι Αμερικανοί (ναι, Αμερικανοί!) προτεστάντες οργώνουν τη Μεσόγειο από τα τέλη του 18ου αιώνα», οι «δυτικοσπουδαγμένοι και οι δυτικόφρονες», οι «Παριζιάνοι» (Κοραής, Ψυχάρης, Κωνσταντίνος Καραμανλής - και αυτός από το Παρίσι μάς ήρθε!), οι Γερμανοί που εκπαίδευσαν τον μαρξιστή Γληνό, οι νεωτερικοί και οι εκσυγχρονιστές όλων των εποχών, οι «ξερόλες» πανεπιστημιακοί· φταίνε «οι περί τον Καραμανλή φωστήρες (Ράλλης κ.ά.)», ο Γιάννης Κουτσοχέρας και ο Βερυβάκης, ο «ψυχαριστής πρεσβύτης της Θεσσαλονίκης κ. Κριαράς» (αλήθεια, σε ποια ιατρική σχολή διδάχτηκε ο Τσέγκος το ήθος του ηλικιακού ρατσισμού;)· φταίνε οι πολιτικοί (πλην ορισμένων· ο Μεταξάς, για να μην ξεχνιόμαστε, ήταν «νουνεχής και ήπιος»)· φταίνε τα κόμματα και η μεταπολίτευση «που ξεκατίνιασε τη δημοτική», ένα «ιδίωμα, το οποίο ουδαμού και ουδέποτε υπήρξε»: «Η κατεδάφιση της γλώσσας άρχισε το '76 μετά την πτώση της δικτατορίας ή, μάλλον, μετά την απόλυση των συνταγματαρχαίων (?) από τους υπερατλαντικούς «συμμάχους» μας». Ο δημοτικισμός, η ελληνική συμβολή στην πανευρωπαϊκή προσπάθεια ανάδειξης των δημωδών γλωσσών, εκφυλίζεται έτσι σε μια φτηνή, νεο-ορθόδοξης εμπνεύσεως θεωρία συνωμοσίας· μαζί και ολόκληρη η νεότερη πολιτική ιστορία του τόπου.

Μένει βέβαια η «αμερόληπτη έρευνα», τα πορίσματα της οποίας θα μπορούσαν ενδεχομένως να κριθούν ανεξάρτητα από τις ιδεοληψίες του εμπνευστή της. Ας δούμε λοιπόν τι και πώς αποδεικνύει η «έρευνα» αυτή.

Δύο ομάδες

Πενήντα παιδιά, ηλικίας 6-9 ετών, που φοιτούν σε δημόσια σχολεία της Αττικής, χωρίζονται σε δύο ομάδες των είκοσι πέντε παιδιών. Η μία, η ομάδα ελέγχου, μαθαίνει ανάγνωση και γραφή σύμφωνα με το κανονικό πρόγραμμα των δημόσιων σχολείων. Η άλλη, η πειραματική ομάδα, παρακολουθεί επιπλέον, για ένα δίωρο την εβδομάδα, μαθήματα αρχαίων ελληνικών σε κάποιο ειδικό Κέντρο. Οι δύο ομάδες αξιολογούνται (με ειδικά τεστ δεξιοτήτων) πριν από την έναρξη των μαθημάτων και βρίσκονται ισοδύναμες (τα παιδιά και των δύο ομάδων έχουν τις ίδιες πάνω-κάτω δεξιότητες και νοημοσύνη). Αξιολογούνται και μετά τη λήξη του σχολικού έτους και διαπιστώνεται ότι τα παιδιά της πειραματικής ομάδας παρουσιάζουν στατιστικώς σημαντική βελτίωση των «οπτικοαντιληπτικών ικανοτήτων» τους (στα ειδικά τεστ έχουν, π.χ., καλύτερες επιδόσεις στη συναρμολόγηση αντικειμένων και στην αντιγραφή σχημάτων). Αφού η μόνη διαφορά μεταξύ των δύο ομάδων ήταν ότι η μία διδάχτηκε το πολυτονικό (μέσω των αρχαίων) και η άλλη το μονοτονικό, συμπεραίνεται ότι το πολυτονικό συμβάλλει στην ανάπτυξη των οπτικοαντιληπτικών ικανοτήτων των παιδιών. Επιπλέον, εικάζεται -αλλά εικάζεται μόνο- ότι το πολυτονικό συμβάλλει στη σχολική επίδοση και στην πρόληψη ή και στη θεραπεία μαθησιακών δυσκολιών, όπως της δυσλεξίας.

Ακόμη και αν θεωρήσουμε άμεμπτη τη διεκπεραίωση της «έρευνας», στον σχεδιασμό και στην αξιολόγηση των πορισμάτων της υπάρχει ένα απλούστατο λογικό σφάλμα. Οι δύο ομάδες δεν επιδίδονται σε εναλλακτικές και αποκλειστικές δραστηριότητες (πολυτονικό έναντι μονοτονικού). Η μία κάνει κάτι παραπάνω από την άλλη. Η πειραματική ομάδα επιδίδεται σε μία επιπλέον εκπαιδευτική δραστηριότητα: μαθαίνει αρχαία. Θα μπορούσαν τα παιδιά της πειραματικής ομάδας να κάνουν δύο ώρες επιπλέον ζωγραφική· και πάλι, μπορούμε βάσιμα να υποθέσουμε, θα υπήρχε σημαντική βελτίωση της οπτικοαντιληπτικής ικανότητάς τους. Ή, ακόμη πιο χαρακτηριστικά, θα μπορούσαν τα παιδιά να διδάσκονται από την πρώτη δημοτικού μία ξένη γλώσσα, όπως συνιστούν πολλοί γλωσσολόγοι. Και πάλι, υποθέτουμε, θα έδειχναν βελτίωση όχι μόνο των οπτικοαντιληπτικών αλλά και των γλωσσικών δεξιοτήτων τους, αφού η εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας αποδεδειγμένα ενισχύει τη φωνολογική και εν γένει τη γλωσσική συνειδητοποίηση και της μητρικής γλώσσας. Ας επαναλάβει λοιπόν ο Τσέγκος και οι συνεργάτες του το ίδιο πείραμα με μία ξένη γλώσσα αντί των αρχαίων. Θα έπρεπε τότε, με τον ίδιο συλλογισμό, να αποδεχτούν το ανακόλουθο συμπέρασμα ότι η εκμάθηση της ελληνικής πρέπει να αντικατασταθεί από την εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας.

Βέβαια, τη διεθνή και εγχώρια επιστημονική βιβλιογραφία για τη διγλωσσία, την εκμάθηση και διδακτική των γλωσσών παντελώς την αγνοούν οι «ερευνητές» μας. Ο Τσέγκος αναγνωρίζει ότι μαθαίνει κανείς τα αρχαία ελληνικά «όπως μαθαίνει μια ξένη γλώσσα», αλλά την αλήθεια αυτή γρήγορα την προσπερνάει.

Οι «ερευνητές», σημειωτέον, δεν διέγνωσαν σημαντική διαφορά μεταξύ των δύο ομάδων στον εμπλουτισμό του λεξιλογίου, ο οποίος, υποτίθεται, επιτυγχάνεται με την εκμάθηση των αρχαίων, και κάνουν μεγάλες προσπάθειες να απεμπολήσουν διά της ερμηνείας, να κουκουλώσουν δηλαδή, το αρνητικό αυτό πόρισμα της «έρευνάς» τους.

Το προφανέστατο

Οπως έγραψε ο Εμμ. Κριαράς, «ο κοινός νους μάς λέει ότι δε χρειάζεται καμιά «ψυχιατρική» έρευνα για να αποδειχτεί το προφανέστατο: ότι απλοποίηση και ευκολία για τον μαθητή είναι να περιορίζονται τα τονικά και παρεμφερή στοιχεία (οξεία, περισπωμένη, ψιλή, δασεία) σε ένα» («Μακεδονία», 23/10/2005). Είναι παράδοξος πράγματι ο ισχυρισμός ότι μαθησιακές δυσκολίες όπως η δυσλεξία θεραπεύονται «ομοιοπαθητικά», δυσκολεύοντας μάλλον παρά απλουστεύοντας την ορθογραφία.

Χρειάζεται ιδιαίτερη ευαισθησία όταν δημόσια καταπιάνεται κανείς με ζητήματα ψυχικής υγείας, που μπορούν να προκαλέσουν ανησυχίες αλλά και φρούδες ελπίδες σε πολλούς γονείς. Και την ευαισθησία αυτή δεν την είχαν ο I. K. Τσέγκος και οι συνεργάτες του, που έσπευσαν να ανακηρύξουν κίνδυνο για τη δημόσια υγεία το μονοτονικό και κολυμβήθρα του Σιλωάμ τα αρχαία ελληνικά.

*O Σπύρος A. Mοσχονάς είναι επίκουρος καθηγητής Γλωσσολογίας στο Tμήμα Eπικοινωνίας και MME του Πανεπιστημίου Aθηνών.

Καθημερινή, 7.2.06


Share/Save/Bookmark

9 σχόλια:

thas είπε...

Τόσοι άνθρωποι, που μοιράστηκαν την ίδια «συναισθηματική φόρτιση» για την κατά την κρίση τους εγκληματική κατάργηση τόνων και πνευμάτων, συμμετείχαν στο εν λόγω (και εκδοτικό) εγχείρημα χωρίς να αντιληφθούν ότι κάτι τόσο εξώφθαλμα παράλογο θα αποδυνάμωνε την επιχειρηματολογία τους. Και δεν βρέθηκε κανείς να τους προστατέψει από την έκθεση, αφού αυτό που συνήθως κινεί τη σκέψη (επειδή τη συγκινεί) δεν είναι η επιχειρηματολογία αλλά τα πάσης φύσεως ιδεολογήματα. Η νοσταλγία της περισπωμένης έγινε ξαφνικά επιθετική αντιπαράθεση κατά πάντων. Έτσι μετετράπη το συναίσθημα σε δικαίωμα και το δικαίωμα σε νομοθεσία. Τρεις ώρες τα αρχαία, δύο ώρες τα νέα ελληνικά, την εβδομάδα. Κάτσε εσύ μετά να παραπέμπεις στον Κριαρά, τον Χάρη και τους λοιπούς ή σε όσα εξαντλητικά έχουν παρουσιαστεί στο περιγλώσσιο και εδώ. Αγάπης αγώνας άγονος. Ματαιοπονία.

Χαίρομαι όμως που η πιο πάνω κριτική δημοσιεύτηκε στην Καθημερινή. Εννοώ ότι έτσι, ενδέχεται να είναι πιο επιδραστική η δημοσίευση.

Και κάτι άσχετο που μου ήρθε τώρα. Η φωτογραφική (και άλλη) επισκόπηση του 20ου αιώνα στην Τεχνόπολη στο Γκάζι, την οποία προτείνω ανεπιφύλακτα να επισκεφτείτε (μέχρι τις 5 Μαρτίου, δωρεάν είσοδος, χρειάζεσαι περίπου 3 ώρες να τη χαζέψεις, πάρτε και την οικογένεια) ζωντανεύει μπροστά σου αυτή τη διαρκή διαπάλη των ιδεών του αιώνα μας, τις συγκρούσεις, τους στρατούς, τους πολέμους και τα βάσανα του τόπου. Και ξαναθυμίζει την (ξεχασμένη ή συκοφαντημένη) έννοια της προόδου απέναντι σ’ εκείνη της συντήρησης, παραλλαγή της οποίας δρα στο ομογενοποιημένο παρόν μας υπό μορφή εθνικής τζιχάντ.

Μακάρι να ήταν μόνο υπόθεση έρωτα δια τον "παιγνιώδη κυματισμόν της οξυβαρείας". Συνήθως είναι όλα τα άλλα εκτός απ' αυτό!

hominid είπε...

Πάντως, είναι ενδιαφέρον το ότι το μονοτονικό ήταν -και παραμένει- η γλωσσική μεταρρύθμιση με τις περισσότερες αρνητικές αντιδράσεις. Εννοώ, αντιδράσεις και από σοβαρούς πνευματικούς ανθρώπους, που δυστυχώς παρείχαν άθελά τους άλλοθι στον κάθε απίθανο που θέλει τώρα να εμφανίζεται ως υπερασπιστής της ελληνικής γλώσσας.

Από την άλλη, καινοτομίες ίσως και πιο "αμφισβητήσιμες" (π.χ. η ορθογραφική εξομοίωση οριστικής και υποτακτικής) δεν έχουν αντιμετωπίσει ανάλογη πολεμική. Μάλλον γιατί είχαν υιοθετηθεί ευρέως, καιρό πριν από την επίσημη καθιέρωσή τους. Ενώ με το μονοτονικό έγιναν πιο απότομα τα πράγματα, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί σε πολλούς η αίσθηση ότι μας "επιβλήθηκε". Κάπως έτσι ξεκίνησε η ιστορία.

FUFUTOS είπε...

Χαίρετε, σας επισκέφθηκα από το σύνδεσμο στο blog του Πάνου.

Σχετικά με το "παρουσιάζουν ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΩΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ βελτίωση ..."

Θα μπορούσατε να μας πληροφορήσετε ποιό είναι το όριο σημαντικότητας που έθεσαν οι ερευνητές και αν αναφέρεται το ακριβές ποσοστό βελτίωσης?

Συνήθως στις έρευνες χρησιμοποιείται το 10%, σε πολλές μάλιστα και το 5%.
Που σημαίνει ότι αν η διαφορά είναι κατω από 10% τη θεωρούμε στατιστικώς ασήμαντη και αν υπερβαίνει το 10% (ή όποιο όριο θέσαμε) τη θεωρούμε σημαντική και τη διερευνούμε περισσότερο.

Υποθέτω ότι χρησιμοποιούν το 10% (αν σφάλλω παρακαλώ να με διορθώσετε). Με αποτέλεσμα 11% είναι στατιστικώς σημαντικό. Μπορεί να είναι και 20% - δε γνωρίζω τα στοιχεία. Αλλά έχω την αίσθηση ότι όπως λέτε στο αντεπιχείρημα σας (πέραν του επιπλέον γνωστικού αντικειμένου) ότι με τη διδασκαλία ζωγραφικής ή ξένης γλώσσας το ποσοστό θα ήταν ΥΠΕΡΔΙΠΛΑΣΙΟ. (στοιχηματίζω κιόλας - χωρίς να έχω υπόψη μου τα ακριβή στοιχεία της έρευνας)

Το πρώτο μου συμπέρασμα (με πηγή το blog σας) είναι ότι η έρευνα είναι ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΩΣ "ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΜΕΝΗ" (υπάρχουν τεχνικές "παρουσίασης") για να υπηρετήσει τα ιδεολογήματα που αναφέρετε.

Στη διάθεσή σας για τεχνική βοήθεια αν τυχόν συνεχιστεί ο "διάλογος" σε στατιστικο-επιστημονικό επίπεδο.
Kaldem@yahoo.com ή στο blog

Εξαιρετικά ενδιαφέρον το blog σας!

Ανώνυμος είπε...

Φαντάζομαι ότι θα παρακολουθήσατε τη συνέχεια αυτού του θεάτρου του παραλόγου στην ημερίδα που διοργάνωσε η Ι. Σ. με θέμα: Μονοτονικό, εμπειρία 24 ετών. Εκτενές σχόλιο θα ακολουθήσει σύντομα.

valentin είπε...

Ναι, παρακολουθήσαμε και φρίξαμε. Ο Χριστόδουλος βρήκε θέμα. Και αποδεικνύεται ότι 'μελέτες' όπως του Τσέγκου, αν και είναι εντελώς στον αέρα, είναι πραγματικά επικίνδυνες.

Τσέκαρε στο http://groups.yahoo.com/group/glosinform/
Έχει σχετικό υλικό.

Ανώνυμος είπε...

Προφανώς τα αποτελέσματα της έρευνας Τσέγκου δεν είναι οριστικά. Πιο σωστό θα ήταν να ειπωθεί ότι παρέχουν μια ένδειξη.

Εύλογες και οι μεθοδολογικές παρατηρήσεις του κ. Μοσχονά. Ελπίζω να οδηγήσουν σε περαιτέρω διάλογο κι ερευνητική δραστηριότητα που να φωτίσουν το τοπίο.

Προσωπιά, διαβάζοντας το βιβλίο "Εκδίκηση των τόνων" χάρηκα που ο συγγραφέας αναγνωρίζει το περιορισμένο δείγμα της έρευνας και καλεί άλλους επιστήμονες να συμβάλλουν στην επιβεβαίωση (ή διάψευση) των ευρημάτων.

Διαφωτιστικό υλικό γύρω από το θέμα βρήκα εδώ:
http://www.antibaro.gr/society/polytoniko.htm
http://alopsis.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=351
http://alopsis.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=332

Φιλικά,
Στέλιος

valentin είπε...

> Για να τους απλουστεύουμε, να τους διευκολύνουμε, να τους αλαφρύνουμε από το περιττό βάρος της γνώσης, της προσπάθειας, του όλου παραδεδομένου γλωσσικού πλούτου, αφήνοντάς αδειανό τον εγκέφαλο για να τον γεμίσουν άμεσα με «πόκεμον» και joystick, με Excel και Word αργότερα.

O Στάντης Αποστολίδης τα γράφει αυτά για την καθιέρωση του μονοτονικού. Είναι από τα κείμενα που αναφέρεις.

Δεν μπορώ να σχολιάσω τίποτα για αυτά που λεει. Μένω βουβός από το μεγαλείο της σκέψης του...

Κατά τα λοιπά, και μόνο να θέτουμε το ερώτημα που θέτει ο Τσέγκος παίζουμε στο δικό του γήπεδο. Στην πραγματικότηα πάντως απλώς υιοθετεί έναν ψευτοεπιστημονικό λόγο για να πει τα δικά του. Γιατί όποιος ξέρει λίγο από δυσλεξία θα έσκαγε στα γέλια και μόνο που θα άκουγε τον ισχυρισμό αυτό του Τσέγκο. Εδώ που τα λέμε, όχι και άδικα.

Ανώνυμος είπε...

http://ergotherapeia.blogspot.com/

Ανώνυμος είπε...

Περίπου 4 χρόνια αργότερα...

Πριν από μερικά χρόνια κάπου είχε πάρει το αυτί μου για την εν λόγω έρευνα. Τότε δεν έδωσα ιδιαίτερη σημασία...

Πριν από λίγες ημέρες, μερικοί από τους δυσλεξικούς μαθητές μου, που φοιτούν στο Γυμνάσιο, πήραν βαθμούς: Αρχαία Ελληνικά - 18!

Από την εμπειρία μου και ΟΧΙ από τις θεωρητικές γνώσεις που έλαβα στη Φιλοσοφική Σχολή του ΕΚΠΑ, ως μαθητευόμενη Φιλόλογος, και στο Παν/μιο του Bristol ως Ειδική Παιδαγωγός, παρατηρώ - δε συμπεραίνω - ότι οι μαθητές που έχουν δυσλεξία (και όχι άλλου είδους μαθησιακή δυσκολία!), οι οποίοι έχουν τύχει επιτυχούς ειδικής παιδαγωγικής παρεμβάσεως κατά τα χρόνια της φοίτησης τους στο Δημοτικό Σχολείο, "σκίζουν" στα Αρχαία Ελληνικά στο Γυμνάσιο! Αρχαία Ελληνικά δεν είναι μόνο οι τόνοι... είναι και οι γραμματικές και οι συντακτικές δομές, είναι η παραγωγή λέξεων... Δεν μπορώ να πάρω θέση για την προαναφερθείσα έρευνα, αλλά σίγουρα μπορώ να υποστηρίξω ότι η διδασκαλία της Αρχαίας ελληνικής γλώσσας στο ΣΥΝΟΛΟ της βοηθάει τα παιδιά να οργανώσουν τις γνώσεις τους για τη γλώσσα!

Χριστίνα Κ.